एकात्मिक शेतीचा आदर्श – नरसिंग जाधव
The ideal of integrated farming – Narsingh Jadhav
विदर्भातील यवतमाळ जिल्ह्यातील जवळा गावातील श्री.नरसिंग थावरा जाधव हे प्रगत, अनुकरणीय आणि आधुनिक विचारांचे शेतकरी म्हणून ओळखले जातात. कृषी क्षेत्रातील बदलत्या परिस्थितीत शाश्वत शेती, फळबाग लागवड, दुग्ध उत्पादन आणि सेंद्रिय खत निर्मिती या सर्वांचा संगम करून त्यांनी एक एकात्मिक शेतीचा आदर्श नमुना निर्माण केला आहे. ५० एकर क्षेत्रात सुव्यवस्थित नियोजन करून केलेले शेती व्यवस्थापन आणि त्यातून मिळणारे सततचे उत्पन्न हा अनेक शेतकऱ्यांसाठी प्रेरणादायी प्रवास आहे.
एकात्मिक शेतीची मजबूत पायाभरणी – ५० एकर क्षेत्राचा सुयोग्य वापर
श्री. जाधव यांच्या मालकीची सुमारे ५० एकर शेती ही त्यांची सर्वात मोठी ताकद आहे. परंतु फक्त मोठे क्षेत्र असून उपयोग नाही; त्याचे योग्य नियोजन आणि आधुनिक शेती तंत्राचा अवलंब त्यांनी केला आहे.
फळबागांचे सुव्यवस्थित नियोजन
त्यांच्या एकूण २५ एकर फळबाग क्षेत्रात खालीलप्रमाणे लागवड आहे :
- संत्रा – १३ एकर
- आंबा – ३ एकर
- चिकू – ३ एकर
- फणस – ३ एकर
या फळबागा केवळ उत्पादनक्षम नाहीत, तर संपूर्ण वर्षभर निरनिराळ्या काळात मिळणाऱ्या उत्पन्नामुळे शेती आर्थिकदृष्ट्या स्थिर राहते.
हंगामी पिकांचे उत्पादन
श्री. जाधव पारंपरिक पिकांकडेही दुर्लक्ष करत नाहीत. ते दरवर्षी खालील पिकांची लागवड करतात—
- खरिप: सोयाबीन, मका, तूर
- रब्बी : गहू, हरभरा
ही पिके फळबागेला पूरक असून जमिनीचा पोत आणि उत्पादनक्षमता टिकवून ठेवण्यास मदत करतात.
संत्रा बागेचा सुवर्णकाळ – वार्षिक उत्पन्न १८ ते २० लाख रुपये
विदर्भ विशेषतः यवतमाळ-An Orange Belt म्हणून ओळखला जातो. श्री. नरसिंग जाधव यांनी या नैसर्गिक हवामानाचा लाभ घेत १३ एकर संत्रा बाग उभारली आहे. त्यापैकी ८ एकर क्षेत्रावर संत्रा उत्पादन मोठ्या प्रमाणात सुरू आहे.
वार्षिक संत्रा विक्री
सध्या संत्रा बागेमुळे त्यांना दरवर्षी —👉 १८ ते २० लाख रुपये इतके उत्पन्न मिळते.
हे उत्पन्न केवळ मेहनतीचे नव्हे तर फुलबाग व्यवस्थापनातील वैज्ञानिक दृष्टिकोनाचे फलित आहे.
शेतीपूरक दुग्ध व्यवसाय – दररोज ६०० लिटर दुध उत्पादन
श्री. जाधव यांची खरी ओळख म्हणजे शेतीसोबतच दुग्ध व्यवसायही तितक्याच प्रगत पद्धतीने करणे. त्यांनी उभारलेला बंदिस्त म्हशींचा प्रगत गोठा हे त्यांच्या यशाचे आणखी एक मोठे कारण आहे.
- दुध उत्पादनाची भक्कम क्षमता
- गोठ्यात आधुनिक सुविधा
- पशुखाद्याचे वैज्ञानिक नियोजन
- नियमित आरोग्य तपासणी
या व्यवस्थापनामुळे दररोज —
👉 ६०० लिटर दूध उत्पादन होते.
आर्थिक उत्पन्न
ते दूध स्थानिक बाजारात ₹७० प्रति लिटर विकतात. त्यामुळे दररोज मिळकत—
👉 ४२,००० रुपये प्रतिदिन
म्हणजेच वार्षिक उत्पन्न १.५ कोटी रुपयांच्या जवळपास!
दुध व्यवसायामुळे शेतीला आर्थिक आधार मिळाला असून जोखीम मोठ्या प्रमाणात कमी झाली आहे.
सेंद्रिय खत उत्पादन – स्वावलंबी शेतीचा मजबूत आधार
दुग्ध व्यवसायातून मिळणाऱ्या शेणाचा सर्वोत्तम उपयोग करण्यावर श्री. जाधव विशेष भर देतात. त्यांनी सेंद्रिय खत निर्मितीचे आधुनिक युनिट उभारले आहे.
सेंद्रिय शेतीचा दुहेरी फायदा
- स्वतःच्या शेतीत खताचा वापर
- —रासायनिक खतांवरील अवलंबित्व कमी.
- अतिरिक्त उत्पन्नाचे साधन
- सेंद्रिय खत विक्री करून चांगले उत्पन्न. त्यामुळे त्यांच्या शेतातील मातीची सुपीकता वाढली असून फळबागा आणि पिके अधिक उत्पादनक्षम झाली आहेत.
५. एकात्मिक शेतीचे फायदे – जाधव यांचे मॉडेल का यशस्वी?
आज अनेक शेतकरी एकाच पिकावर अवलंबून राहतात आणि त्यातून जोखीम वाढते. परंतु श्री. जाधव यांच्या मॉडेलमध्ये समतोल आहे—
✔ फळबाग + हंगामी पीक + दुग्ध व्यवसाय + सेंद्रिय खत
ही चौकडी त्यांच्या शेतीला स्थिर, मजबूत आणि नफा देणारी बनवते.
प्रमुख फायदे
- जोखीम कमी
- वर्षभर नियमित उत्पन्न
- शेतीची नैसर्गिक क्षमता वाढते
- रोजगार निर्मिती
- खर्चात लक्षणीय बचत
- बाजारपेठेतील उतार-चढावांचा परिणाम कमी
आधुनिक तंत्रज्ञानाचा प्रभावी वापर
श्री. जाधव पारंपरिक पद्धतींमध्ये अडकून न राहता पुढे पाहण्याचा दृष्टिकोन ठेवतात. त्यामुळे त्यांनी—
- ड्रिप सिंचन
- मल्चिंग
- फार्म व्यवस्थापनासाठी सॉफ्टवेअर
- मिनी वेदर स्टेशन
- जैविक कीड नियंत्रण
यासारख्या सुविधांचा अवलंब केला आहे. यामुळे उत्पादनात वाढ आणि खर्चात बचत झाली आहे.
इतर शेतकऱ्यांसाठी प्रेरणादायी फार्म
आज त्यांचे फार्म म्हणजे विदर्भातील शेतकऱ्यांसाठी एक ओपन स्कूल बनले आहे. अनेक शेतकरी त्यांना भेटतात, मार्गदर्शन घेतात आणि त्यांच्या शेती मॉडेलचा अवलंब करतात.
- कृषी विद्यार्थ्यांचे शैक्षणिक दौरे
- प्रगत शेतकऱ्यांच्या भेटी
- कृषी अधिकारी/तज्ञांचे निरीक्षण
त्यांचे शेत आता शेतीतील प्रयोगशीलता आणि नवोन्मेषाचे केंद्र बनले आहे.
भविष्याचा मार्ग – शाश्वत आणि लाभदायक शेतीचा आदर्श
श्री. नरसिंग जाधव यांचे ध्येय म्हणजे शेतीला नफा देणारा आणि भविष्यासाठी टिकाऊ व्यवसाय बनवणे. आगामी काळात ते—
- प्रक्रिया उद्योग
- कोल्ड स्टोरेज
- फार्म टुरिझम
- निर्यातयोग्य संत्रा उत्पादन
यासारखे उपक्रम सुरू करण्याचे नियोजन करत आहेत.
निष्कर्ष : विदर्भातील बदलत्या कृषीचे जिवंत उदाहरण
विदर्भातील शेतकरी श्री. नरसिंग थावरा जाधव यांनी दाखवून दिले की—
👉 शेती फक्त परिश्रमाची नाही, तर योग्य नियोजन, स्मार्ट व्यवस्थापन आणि आधुनिक तंत्रज्ञानाचीही आहे.
फळबाग, दुध व्यवसाय, सेंद्रिय शेती आणि एकात्मिक कृषी पद्धती यांचा संगम करून त्यांनी यशाची नवीन उंची गाठली आहे.
त्यांचे काम केवळ प्रेरणादायी नाही तर विदर्भातील आणि महाराष्ट्रातील शेतीला दिशा देणारे आहे.
© दीपक केदू अहिरे
नाशिक
www.ahiredeepak.blogspot.com
कोणत्याही टिप्पण्या नाहीत:
टिप्पणी पोस्ट करा