🐔 कोंबडीपालन (Poultry Farming): शेतकरी आणि बेरोजगारांसाठी नफा देणारा जोडधंदा
आजच्या काळात शेतीसोबत जोडधंदा असणे अत्यंत गरजेचे झाले आहे. वाढता खर्च, अनिश्चित हवामान आणि बाजारभावातील चढ-उतार पाहता केवळ पारंपरिक शेतीवर अवलंबून राहणे धोकादायक ठरते. अशा परिस्थितीत कोंबडीपालन (Poultry Farming) हा कमी गुंतवणुकीत जास्त उत्पन्न देणारा, सातत्याने चालणारा आणि शाश्वत व्यवसाय ठरतो.
कोंबडीपालन हा ग्रामीण तसेच शहरी भागातील लोकांसाठी रोजगार निर्मितीचा उत्तम मार्ग आहे. शेतकरी, महिला बचत गट, बेरोजगार तरुण, लघुउद्योजक यांच्यासाठी हा व्यवसाय आर्थिक स्थैर्य देणारा ठरू शकतो.
🔹 कोंबडीपालन म्हणजे काय?
अंडी आणि मांस उत्पादनासाठी शास्त्रोक्त पद्धतीने कोंबड्या पाळण्याच्या व्यवसायाला कोंबडीपालन किंवा कुक्कुटपालन असे म्हणतात. भारतामध्ये हा व्यवसाय झपाट्याने वाढत असून देशाच्या कृषी अर्थव्यवस्थेत त्याचे महत्त्वाचे योगदान आहे.
🔹 कोंबडीपालनाचे प्रकार
1️⃣ देशी कोंबडीपालन
-
कमी खर्चात करता येते
-
रोगप्रतिकारक शक्ती जास्त
-
अंडी व मांसाला चांगला दर
-
परसातील पालनासाठी योग्य
कमी खर्चात करता येते
रोगप्रतिकारक शक्ती जास्त
अंडी व मांसाला चांगला दर
परसातील पालनासाठी योग्य
2️⃣ ब्रॉयलर कुक्कुटपालन
-
35–45 दिवसांत तयार
-
मांस उत्पादनासाठी
-
जलद नफा देणारा प्रकार
-
करार शेतीसाठी उपयुक्त
35–45 दिवसांत तयार
मांस उत्पादनासाठी
जलद नफा देणारा प्रकार
करार शेतीसाठी उपयुक्त
3️⃣ लेयर कोंबडीपालन
-
अंडी उत्पादनासाठी
-
72 आठवडे अंडी देतात
-
नियमित उत्पन्नाचा स्रोत
अंडी उत्पादनासाठी
72 आठवडे अंडी देतात
नियमित उत्पन्नाचा स्रोत
🔹 कोंबडीपालनाचे फायदे
✔️ कमी गुंतवणुकीत जास्त नफा
✔️ वर्षभर चालणारा व्यवसाय
✔️ बाजारात कायम मागणी
✔️ शेतमालाला पूरक जोडधंदा
✔️ महिला व तरुणांसाठी रोजगार
✔️ कोंबडी खतामुळे शेती उत्पादन वाढ
✔️ वर्षभर चालणारा व्यवसाय
✔️ बाजारात कायम मागणी
✔️ शेतमालाला पूरक जोडधंदा
✔️ महिला व तरुणांसाठी रोजगार
✔️ कोंबडी खतामुळे शेती उत्पादन वाढ
🔹 कोंबडीपालनासाठी लागणारी जागा व सुविधा
-
स्वच्छ व हवेशीर शेड
-
उन्हापासून व पावसापासून संरक्षण
-
योग्य वायुवीजन
-
स्वच्छ पिण्याचे पाणी
-
तापमान नियंत्रणाची व्यवस्था
स्वच्छ व हवेशीर शेड
उन्हापासून व पावसापासून संरक्षण
योग्य वायुवीजन
स्वच्छ पिण्याचे पाणी
तापमान नियंत्रणाची व्यवस्था
🔹 कुक्कुटखाद्य (Feed) व्यवस्थापन
कोंबडीपालनात खाद्याचा खर्च सर्वाधिक असतो. योग्य आहार दिल्यास उत्पादन वाढते.
खाद्यात समाविष्ट असावे:
-
मका
-
सोयाबीन पेंड
-
गहू
-
मिनरल मिक्स
-
जीवनसत्त्वे
स्वच्छ व थंड पाणी नेहमी उपलब्ध असणे अत्यंत महत्त्वाचे आहे.
मका
सोयाबीन पेंड
गहू
मिनरल मिक्स
जीवनसत्त्वे
🔹 उष्माघात व रोगांपासून संरक्षण
-
उन्हाळ्यात पाण्यात बर्फ घालणे
-
शेडमध्ये पंखे व पडदे
-
वेळोवेळी लसीकरण
-
स्वच्छता राखणे
यामुळे मृत्यूदर कमी होतो आणि नफा वाढतो.
उन्हाळ्यात पाण्यात बर्फ घालणे
शेडमध्ये पंखे व पडदे
वेळोवेळी लसीकरण
स्वच्छता राखणे
🔹 कोंबडी खताचे महत्त्व
कोंबडी खत हे अत्यंत दर्जेदार सेंद्रिय खत आहे.
✔️ नायट्रोजन, फॉस्फरस भरपूर✔️ मातीची सुपीकता वाढवते✔️ भाजीपाला, फळबागेसाठी उत्तम✔️ अतिरिक्त उत्पन्नाचा स्रोत
🔹 कोंबडीपालनासाठी प्रशिक्षण व अनुदान
-
प्रत्येक जिल्ह्यात पशुसंवर्धन विभागामार्फत प्रशिक्षण
-
शासनाच्या विविध योजना
-
बँक कर्ज व अनुदान सुविधा
-
स्वयंरोजगार योजना
योग्य प्रशिक्षण घेतल्यास तोटा टाळता येतो.
प्रत्येक जिल्ह्यात पशुसंवर्धन विभागामार्फत प्रशिक्षण
शासनाच्या विविध योजना
बँक कर्ज व अनुदान सुविधा
स्वयंरोजगार योजना
🔹 कोंबडीपालनातील बाजारपेठ
-
स्थानिक बाजार
-
हॉटेल व ढाबे
-
अंडी व्यापारी
-
पोल्ट्री कंपन्या
-
थेट ग्राहक विक्री
आज पोल्ट्री कंपन्यांचा मोठ्या प्रमाणावर विस्तार होत आहे.
स्थानिक बाजार
हॉटेल व ढाबे
अंडी व्यापारी
पोल्ट्री कंपन्या
थेट ग्राहक विक्री
🔹 कोंबडीपालन : भविष्याची संधी
आरोग्याबाबत वाढती जागरूकता, प्रथिनयुक्त आहाराची मागणी आणि लोकसंख्येची वाढ पाहता कोंबडीपालन उद्योगाचा विकासदर येत्या दशकात आणखी वाढणार आहे. त्यामुळे हा व्यवसाय दीर्घकालीन दृष्टीने अत्यंत फायदेशीर आहे.
🔚 निष्कर्ष
कोंबडीपालन हा केवळ व्यवसाय नसून ग्रामीण अर्थव्यवस्थेला चालना देणारा उद्योग आहे. योग्य नियोजन, शास्त्रोक्त पद्धत आणि बाजारपेठेचा अभ्यास केल्यास कोंबडीपालनातून अनेक शेतकरी लखपती झाले आहेत. तुम्हीही आजच या व्यवसायाचा विचार करून आर्थिक स्वावलंबनाचा मार्ग स्वीकारू शकता.
✍️ कविता
कोंबडीपालन (poultry farming)
शेतकरी दादा तुम्ही करा कोंबडीपालन,
चालू राहिल तुमचे सदोदित चलन...
सोडू नका अनुदानाची सुवर्णसंधी...
करा तुम्ही कराराने ब्रॉयलर कुक्कुटपालन,
याने होईल सर्व घराचे पालन-पोषण...
जात लक्षात असू द्या सातपुडा देशी,
लावाल नुसत्या पैशांच्या राशी...
खिशात तुमच्या खुळखुळतील नाणी...
© दीपक केदू अहिरे
नाशिक
deepakahire1973@gmail.com
No comments:
Post a Comment