सोयाबीन उत्पादन तंत्रज्ञान : संपूर्ण मार्गदर्शक | Soybean Production Technology in Marathi

---

🟢 प्रस्तावना (Introduction)

    भारतामधील तेलबियांच्या उत्पादनात भुईमूग व मोहरीनंतर सोयाबीन या पिकाचा तिसरा क्रमांक लागतो. महाराष्ट्रात सोयाबीन हे एक प्रमुख गळीत धान्य पीक असून शेतकऱ्यांच्या आर्थिक उत्पन्नात याचा मोठा वाटा आहे. योग्य उत्पादन तंत्रज्ञानाचा अवलंब केल्यास सोयाबीनपासून अधिक उत्पादन आणि नफा मिळवता येतो.

---

🟢 सोयाबीन – प्रथिनांचा सधन स्त्रोत

सोयाबीन हा प्रथिनांचा अत्यंत समृद्ध स्त्रोत आहे.
त्यामध्ये –

• प्रथिने : 38 ते 41%

• तेल : 17 ते 19%

• कर्बोदके : 20.9%

• खनिजे : 4.6%

• कॅल्शियम : 0.24%

• फॉस्फरस : 0.69%

• लोह : 11.5 मि.ग्रॅम

• उष्मांक : 432 कॅलरी

सोयाबीन हा सुरक्षित व सकस आहार असून लहान मुले, वृद्ध व मधुमेहग्रस्त रुग्णांसाठी उपयुक्त आहे.

---

🟢 सोयाबीनपासून मूल्यवर्धित पदार्थ

सोयाबीनपासून सुमारे 165 पेक्षा अधिक मूल्यवर्धित पदार्थ तयार करता येतात.

उदा.

• सोया दूध

• सोया बिस्किटे

• सोया चकली

• सोया केक

या विविध उपयोगांमुळे सोयाबीनला “मातीतील सोने” किंवा “कामधेनू पीक” असेही म्हटले जाते.

---

🟢 प्रक्रियायुक्त पदार्थांना प्रचंड मागणी

सोयाबीनपासून होणाऱ्या निर्यातीमुळे भारताला दरवर्षी सुमारे 33,000 कोटी रुपयांचे उत्पन्न मिळते. सोयाबीन तेल व प्रक्रियायुक्त पदार्थांना देश-विदेशात मोठी मागणी आहे.

---

🟢 सोयाबीन लागवडीचा इतिहास

• भारतात लागवड : 1970–71

• महाराष्ट्रात लागवड : 1980–84

राष्ट्रपिता महात्मा गांधींनी सोयाबीन पीठ गव्हाच्या पिठात मिसळून वापरण्याचा सल्ला दिला होता.

---

🟢 औद्योगिक उपयोग – लेसिथिन

सोयाबीन तेलनिर्मिती प्रक्रियेत लेसिथिन हा मेणासारखा पदार्थ मिळतो.

याचा वापर –

• अन्नपदार्थ

• औषधे

• सौंदर्यप्रसाधने

• रंग, प्लास्टिक

• साबण व रबर उद्योगात होतो.

---

🟢 मातीवर सोयाबीन पिकाचे फायदे

सोयाबीन हे शेंगवर्गीय पीक असून मुळांवर नत्र स्थिरीकरण करणाऱ्या गाठी असतात.

• हेक्टरी 100–120 किलो नत्र स्थिरीकरण

• पिकानंतर जमिनीत 65–70 किलो नत्र शिल्लक

• जमिनीची सुपीकता व ओलावा टिकून राहतो

• दुबार पिकाचे उत्पादन वाढते

• जमिनीची क्षारता कमी होते

---

🟢 सोयाबीनचे वनस्पतीशास्त्रीय वर्गीकरण

• शास्त्रीय नाव : Glycine max (L) Merrill

• रंगसूत्र संख्या : 40

• वर्गीकरण : मंचुरियन, मार्टिन, हर्टस, अमेरिकन

---

🟢 विविध नावे व सुधारित वाण

सोयाबीनला विविध भागात –

सोजा, सोयर, काळी तुर, भाटमन अशी नावे आहेत.

शिफारस केलेले वाण

• JS-335

• MACS-450

• PK-1029

• फुले कल्याणी (DS-228)

---

🟢 हवामान, जमीन व खत व्यवस्थापन

• योग्य तापमान : 13°C ते 30°C

• जमीन : मध्यम ते भारी, चांगला निचरा असलेली

• सामू : 6.5 ते 7.5

खत व्यवस्थापन

• शेणखत : 25–30 गाड्या / हेक्टर

• नत्र : 50 किलो / हेक्टर

• स्फुरद : 75 किलो / हेक्टर

---

🟢 जमिनीत सेंद्रिय पदार्थांची वाढ

पानगळीनंतर जमिनीत 1800 ते 2200 किलो सेंद्रिय पदार्थ मिसळले जातात.

यामुळे –

• जलधारण क्षमता वाढते

• रब्बी पिकाचे उत्पादन 15–20% वाढते

---

🟢 निष्कर्ष

योग्य उत्पादन तंत्रज्ञानाचा अवलंब केल्यास सोयाबीन पीक शेतकऱ्यांसाठी उत्पन्नवाढीचे आणि जमिनीच्या आरोग्यासाठी फायदेशीर ठरते.

---

 © दीपक केदू अहिरे

नाशिक

deepakahire1973@gmail.com

www.ahiredeepak.blogspot.com

www.digitalkrushiyog.com

digitalkrushiyog@gmail.com

******************************************

Telegram :

https://t.me/swakavyankur

******************************************

Facebook :

https://www.facebook.com/profile.php?id=100009110946515&mibextid=ZbWKwL

******************************************

Instagram : 

https://instagram.com/deepakahire1973?igshid=ZDdkNTZiNTM=

******************************************

YouTube :

https://youtube.com/@digitalkrushiyog?si=aEWNx_d4zPc7HVJ5

https://www.youtube.com/@Swa-kavyankur

******************************************

Quora :

https://mr.quora.com/profile/Deepak-Ahire-5?ch=10&oid=1651193170&share=74b6a2ed&srid=hZHxKh&target_type=user

******************************************

Koo :

https://www.kooapp.com/profile/दीपक1N673

******************************************

Pintrest:

https://pin.it/4lDhARatM

******************************************

Share chat :

https://sharechat.com/profile/ahiredeepak?d=n

******************************************

Twitter :

@DeepakA86854129

******************************************

Website :

https://ahiredeepak.blogspot.com/?m=

******************************************