आयुर्वेदिक शेतीतून आत्मनिर्भरतेकडे प्रवास : श्री. बालाजी दत्तराव महादवाड Journey from Ayurvedic farming to self-reliance: Shri. Balaji Dattarao Mahadwad
मराठवाडा प्रदेश हा कोरडवाहू शेतीसाठी ओळखला जातो, परंतु येथील अनेक शेतकऱ्यांनी पारंपरिक मर्यादांवर मात करून नवनवीन प्रयोग केले आणि शेतीला नवसंजीवनी दिली. अशाच प्रगतिशील शेतकऱ्यांपैकी एक म्हणजे श्री. बालाजी दत्तराव महादवाड. नांदेड जिल्ह्यातील डोंगरगाव येथील हे शेतकरी आज “आयुर्वेदिक औषधी पिकांचे आदर्श उत्पादक” म्हणून ओळखले जातात.
🌱 पारंपरिक पिकांसह नवे प्रयोग
श्री. बालाजी महादवाड यांच्या १४ एकर शेतात पारंपरिक पिकांसोबतच आयुर्वेदिक वनस्पतींचा सुगंध दरवळतो. ते खरीप हंगामात सोयाबीन, मूग आणि उडीद ही पिके घेतात. परंतु खरी नवलाई त्यांच्या रब्बी हंगामात दिसते — कारण याच काळात ते कलोजी, अश्वगंधा, ओवा, इसबगोल, आणि इटालियन तुळस यांसारख्या आयुर्वेदिक वनस्पतींचे उत्पादन घेतात.
या पिकांमुळे केवळ नफा वाढला नाही, तर जमिनीची सुपिकताही टिकून राहिली. तसेच रासायनिक शेतीवरचा खर्च कमी झाला. स्थानिक बाजारपेठेत आणि औषधी कंपन्यांकडून यांना मोठी मागणी असल्याने त्यांना सातत्याने चांगला दर मिळतो.
🌿 अमेरिकन चिया सीड – नव्या यशाचा मंत्र
श्री. बालाजी यांची खरी ओळख झाली ती अमेरिकन चिया सीड उत्पादनामुळे. चिया सीड हे सुपरफूड म्हणून जगभरात प्रसिद्ध आहे. प्रथिने, ओमेगा-३, आणि फायबरने समृद्ध असलेले हे बीज आरोग्यप्रेमी लोकांमध्ये प्रचंड लोकप्रिय आहे. भारतात अजूनही फारच थोडे शेतकरी हे पीक घेतात, पण बालाजी यांनी याच क्षेत्रात आपली वेगळी ओळख निर्माण केली आहे. ते दरवर्षी सात ते आठ एकरांवर चिया सीडची लागवड करतात. आधुनिक सिंचन पद्धती, सेंद्रिय खते, आणि नैसर्गिक कीडनियंत्रण तंत्रांचा वापर करून ते हे पीक जोपासतात. एकरी सहा क्विंटल उत्पादन मिळते आणि एकरी सव्वा लाख रुपयांपर्यंत निव्वळ नफा मिळतो. त्यामुळे आज संपूर्ण मराठवाड्यात चिया सीडचे प्रमुख उत्पादक म्हणून त्यांची गणना होते.
🌾 आधुनिक तंत्रज्ञानाचा स्वीकार
श्री. बालाजी यांनी शेतीत वेळोवेळी तंत्रज्ञानाचा वापर करून उत्पादनक्षमतेत भर घातली आहे.
- ड्रिप सिंचन प्रणालीद्वारे पाण्याची बचत
- माती परीक्षणावर आधारित खत व्यवस्थापन
- सेंद्रिय घटकांवर आधारित रोगनियंत्रण
- हर्बल उत्पादनांसाठी स्वतंत्र कोरडेकरण आणि पॅकिंग यंत्रणा
- त्यांचा भर “शाश्वत शेती” या संकल्पनेवर आहे.
“रासायनिक खतं आणि औषधांवर अवलंबून राहिल्यास नफा तात्पुरता मिळेल, पण जमिनीचं आरोग्य बिघडेल. नैसर्गिक पद्धतीने शेती केल्यास उत्पन्न स्थिर राहते आणि पर्यावरणही सुरक्षित राहतं,” असं ते सांगतात.
💼 बाजारपेठ आणि मागणी
श्री. बालाजी यांच्या उत्पादनांना केवळ स्थानिक नव्हे, तर राज्यातील आणि बाहेरील बाजारपेठेतही मागणी आहे. मुंबई, पुणे, आणि हैदराबाद येथील आयुर्वेदिक औषधी उत्पादक कंपन्यांना त्यांच्याकडून नियमित पुरवठा केला जातो. तसेच, ऑनलाइन हर्बल उत्पादन विक्रेत्यांशीही त्यांनी थेट संपर्क प्रस्थापित केला आहे.
त्यामुळे त्यांची शेती कंपनी शेती मॉडेलकडे वाटचाल करत आहे — जिथे शेतकरी स्वतःच उत्पादक आणि पुरवठादार आहे.
🌞 प्रेरणादायी संदेश
श्री. बालाजी महादवाड हे सांगतात —“शेतीत नवनवीन पिके घेण्यास भीती वाटू नये. सुरुवातीला थोडा धोका असतो, पण योग्य माहिती, प्रशिक्षण आणि नियोजनाने तो कमी करता येतो. चांगले उत्पन्न आणि जमिनीचे आरोग्य दोन्ही साधायचे असेल तर आयुर्वेदिक आणि सेंद्रिय पिकांकडे वळा.” त्यांच्या शेतीतून मिळणाऱ्या यशाचा फायदा पाहून परिसरातील अनेक तरुण शेतकऱ्यांनीही चिया सीड, अश्वगंधा, आणि ओवा यांसारखी पिके घेण्यास सुरुवात केली आहे. त्यामुळे त्यांच्या कार्यातून ग्रामीण उद्योजकतेचा नवा प्रवाह निर्माण झाला आहे.
🌾 निष्कर्ष
श्री. बालाजी दत्तराव महादवाड यांची शेती ही पारंपरिक ज्ञान आणि आधुनिक तंत्रज्ञान यांचा सुंदर संगम आहे. १४ एकर जमिनीवर त्यांनी आयुर्वेदिक आणि आरोग्यपूरक पिकांचा संगोपन करून शेतीला औषधी उद्योगाशी जोडले आहे. त्यांच्या यशोगाथेतून हे स्पष्ट होते की, योग्य नियोजन, सततचे शिक्षण आणि नाविन्य स्वीकारण्याची तयारी असेल तर शेतीत प्रचंड संधी आहेत. नांदेडच्या डोंगरगावातील हा शेतकरी केवळ आपल्या कुटुंबाचा नव्हे, तर संपूर्ण मराठवाड्याचा अभिमान आहे!
www.ahiredeepak.blogspot.com
No comments:
Post a Comment