सीताफळ — एक बहुपयोगी फळ!
Sitaphal ek Bahupayogi Fal
Custard Apple: A Versatile Fruit & Processing Industry Opportunities
खाण्यासाठी गोड, सुगंधी आणि मधुर चव असलेले सीताफळ (Custard Apple) हे फळ कमी पाण्यावर आणि हलक्या, ओसाड जमिनीवरही उत्कृष्ट तग धरते. औरंगाबादजवळील दौलताबाद परिसरातील सीताफळे अतिशय गोड आणि उत्तम गुणवत्तेची म्हणून प्रसिद्ध आहेत. या फळापासून अनेक प्रक्रिया उत्पादने तयार करून मोठा नफा कमावता येतो.
सीताफळाविषयी मला स्वतःला विशेष आकर्षण आहे. ना.धों. महानोर यांनी बरड जमिनीत ठिबक सिंचनावर पन्नास एकरांहून अधिक सीताफळ बाग फुलवली होती—हे सीताफळाच्या सामर्थ्याचे सर्वोत्कृष्ट उदाहरण आहे.
खाण्यासाठी गोड, सुगंधी आणि मधुर चव असलेले सीताफळ (Custard Apple) हे फळ कमी पाण्यावर आणि हलक्या, ओसाड जमिनीवरही उत्कृष्ट तग धरते. औरंगाबादजवळील दौलताबाद परिसरातील सीताफळे अतिशय गोड आणि उत्तम गुणवत्तेची म्हणून प्रसिद्ध आहेत. या फळापासून अनेक प्रक्रिया उत्पादने तयार करून मोठा नफा कमावता येतो.
सीताफळाविषयी मला स्वतःला विशेष आकर्षण आहे. ना.धों. महानोर यांनी बरड जमिनीत ठिबक सिंचनावर पन्नास एकरांहून अधिक सीताफळ बाग फुलवली होती—हे सीताफळाच्या सामर्थ्याचे सर्वोत्कृष्ट उदाहरण आहे.
सीताफळ लागवडीचे फायदे
-
कमी पाण्यात चांगले उत्पादन
-
बरड, उथळ किंवा डोंगर उतारावरही वाढणारे पीक
-
देशात आणि परदेशात मोठी मागणी
-
पल्प, मिल्कशेक, आईस्क्रीम, रबडी अशा अनेक पदार्थांसाठी उच्च मागणी
-
100% शासकीय अनुदान उपलब्ध
बुलढाणा जिल्ह्यातील प्रवीणकुमार गट्टाणी, पुण्यातील दीपक दामले अशा अनेक शेतकऱ्यांनी प्रतिकूल परिस्थितीत सीताफळ उत्पादनात मोठे यश मिळवले आहे. राज्यात सीताफळ संघटनाही कार्यरत झाली असून पुढील काळात या उद्योगाला उत्तम संधी उपलब्ध आहेत.
-
कमी पाण्यात चांगले उत्पादन
-
बरड, उथळ किंवा डोंगर उतारावरही वाढणारे पीक
-
देशात आणि परदेशात मोठी मागणी
-
पल्प, मिल्कशेक, आईस्क्रीम, रबडी अशा अनेक पदार्थांसाठी उच्च मागणी
-
100% शासकीय अनुदान उपलब्ध
बुलढाणा जिल्ह्यातील प्रवीणकुमार गट्टाणी, पुण्यातील दीपक दामले अशा अनेक शेतकऱ्यांनी प्रतिकूल परिस्थितीत सीताफळ उत्पादनात मोठे यश मिळवले आहे. राज्यात सीताफळ संघटनाही कार्यरत झाली असून पुढील काळात या उद्योगाला उत्तम संधी उपलब्ध आहेत.
सीताफळ लागवड — हवामान आणि जमीन निवड
सीताफळाच्या लागवडीसाठी महाराष्ट्रातील हवामान अतिशय अनुकूल आहे.
सीताफळाच्या लागवडीसाठी महाराष्ट्रातील हवामान अतिशय अनुकूल आहे.
योग्य हवामान:
-
उष्ण व समशीतोष्ण कटिबंध
-
कमी पावसाळी प्रदेश
-
1 मीटर खोलवर मुरमाचा थर असल्यास उत्तम
-
उष्ण व समशीतोष्ण कटिबंध
-
कमी पावसाळी प्रदेश
-
1 मीटर खोलवर मुरमाचा थर असल्यास उत्तम
जमिनीचा प्रकार:
-
बरड, उतारावरील जमीन
-
पोयट्याची, निचरा होणारी जमीन
-
आम्ल-विम्ल निर्देशांक (pH): 6 ते 8
-
बरड, उतारावरील जमीन
-
पोयट्याची, निचरा होणारी जमीन
-
आम्ल-विम्ल निर्देशांक (pH): 6 ते 8
सीताफळ लागवडीची पद्धत
पूर्वमशागत
-
उभी-आडवी नांगरट
-
कुळवाच्या पाळीने ढेकळे फोडणे
-
ठिबक सिंचनासाठी जमिनीचा समतोल
-
उभी-आडवी नांगरट
-
कुळवाच्या पाळीने ढेकळे फोडणे
-
ठिबक सिंचनासाठी जमिनीचा समतोल
खड्ड्यांचा आकार:
-
45×45×45 से.मी.
-
45×45×45 से.मी.
खड्डे भरणे:
-
कुजलेले शेणखत / कंपोस्ट
-
सुपर फॉस्फेट (1 किलो)
-
10% कार्बारिल पावडर
-
पोयट्याची माती
-
कुजलेले शेणखत / कंपोस्ट
-
सुपर फॉस्फेट (1 किलो)
-
10% कार्बारिल पावडर
-
पोयट्याची माती
सीताफळाच्या प्रमुख जाती:
-
बाळानगरी
-
प्रेमगिरी
-
सासवडी
रोपे लावताना मुळे दुमडणार नाहीत याची काळजी घ्यावी. रोपाला बांबू आधार द्यावा.
-
बाळानगरी
-
प्रेमगिरी
-
सासवडी
रोपे लावताना मुळे दुमडणार नाहीत याची काळजी घ्यावी. रोपाला बांबू आधार द्यावा.
सीताफळ छाटणी आणि बाग व्यवस्थापन
पहिल्या वर्षी झाडांची वाढ वेगाने होते.
-
नियमित तणनियंत्रण
-
नत्रयुक्त खतांचा पुरवठा
-
दुसऱ्या वर्षापासून नियमित छाटणी
-
झाड 6 फूट उंचीपर्यंत ठेवावे
-
फांद्यांना V-Shape द्यावा
छाटणीचे फायदे:
-
फळांचा आकार वाढतो
-
फांद्यांवर जास्त फळे लागतात
-
तोडणी सोपी होते
-
झाड पोषकदृष्ट्या सक्षम राहते
एका झाडाला सरासरी 100–125 फळे लागतात.
पहिल्या वर्षी झाडांची वाढ वेगाने होते.
-
नियमित तणनियंत्रण
-
नत्रयुक्त खतांचा पुरवठा
-
दुसऱ्या वर्षापासून नियमित छाटणी
-
झाड 6 फूट उंचीपर्यंत ठेवावे
-
फांद्यांना V-Shape द्यावा
छाटणीचे फायदे:
-
फळांचा आकार वाढतो
-
फांद्यांवर जास्त फळे लागतात
-
तोडणी सोपी होते
-
झाड पोषकदृष्ट्या सक्षम राहते
एका झाडाला सरासरी 100–125 फळे लागतात.
सीताफळ प्रक्रिया उद्योग — मोठी संधी! (Custard Apple Processing Industry)
सीताफळाची बाजारात कायम मागणी असली तरी प्रक्रिया उद्योग या फळाला खऱ्या अर्थाने मूल्यवर्धन देतो.
सीताफळाची बाजारात कायम मागणी असली तरी प्रक्रिया उद्योग या फळाला खऱ्या अर्थाने मूल्यवर्धन देतो.
सीताफळापासून बनणारे मुख्य प्रक्रिया पदार्थ:
-
सीताफळाचा पल्प
-
मिल्कशेक
-
आईस्क्रीम / कुल्फी
-
बासुंदी
-
रबडी
-
चॉकलेट / टॉफी
-
सीताफळाचा पल्प
-
मिल्कशेक
-
आईस्क्रीम / कुल्फी
-
बासुंदी
-
रबडी
-
चॉकलेट / टॉफी
1) सीताफळ पल्प उत्पादन
3 किलो फळांपासून सुमारे 1 किलो पल्प मिळतो.यासाठी आवश्यक यंत्रसामग्री:
-
डीपफ्रीज मशीन
-
पॅकिंग मशीन
पल्प दीर्घकाळ टिकतो आणि आईस्क्रीम, शेक, रबडी यासाठी मोठ्या प्रमाणात वापरला जातो.
-
डीपफ्रीज मशीन
-
पॅकिंग मशीन
पल्प दीर्घकाळ टिकतो आणि आईस्क्रीम, शेक, रबडी यासाठी मोठ्या प्रमाणात वापरला जातो.
2) सीताफळ मिल्कशेक
700ml थंड दूध + 150g साखर + 200g पल्पमिश्रण एकजीव करून स्वादिष्ट, जाडसर मिल्कशेक तयार करतात.
शहरांमध्ये एका ग्लासाची किंमत ₹50–₹100 पर्यंत असते.
शहरांमध्ये एका ग्लासाची किंमत ₹50–₹100 पर्यंत असते.
3) सीताफळ आईस्क्रीम / कुल्फी
-
600ml दूध
-
200g दुधाची पावडर
-
150g साखर
-
200g पल्प
आईस्क्रीम मशीनमधून आकर्षक कुल्फी/आईस्क्रीम तयार होते.
-
600ml दूध
-
200g दुधाची पावडर
-
150g साखर
-
200g पल्प
आईस्क्रीम मशीनमधून आकर्षक कुल्फी/आईस्क्रीम तयार होते.
4) सीताफळ बासुंदी
लग्नसमारंभांत याला मोठी मागणी आहे.थंड बासुंदीत 200g पल्प + ड्रायफ्रूट्स मिसळून राजेशाही चव मिळते.
5) सीताफळ चॉकलेट / टॉफी
पल्प, ग्लुकोज, साखर, दूध पावडर वापरून स्वादिष्ट टॉफी तयार होते.
मार्केटिंगसाठी बटरपेपर पॅकिंग व ब्रँडिंग आवश्यक.
पल्प, ग्लुकोज, साखर, दूध पावडर वापरून स्वादिष्ट टॉफी तयार होते.
मार्केटिंगसाठी बटरपेपर पॅकिंग व ब्रँडिंग आवश्यक.
सीताफळाच्या पानांत आणि बियांत कीटकनाशक गुण
सीताफळाची पाने आणि बिया नैसर्गिकरित्या विषारी असल्याने त्याचा उपयोग सेंद्रिय कीटकनाशक तयार करण्यासाठी होतो.
सीताफळाची पाने आणि बिया नैसर्गिकरित्या विषारी असल्याने त्याचा उपयोग सेंद्रिय कीटकनाशक तयार करण्यासाठी होतो.
मुख्य रसायने:
-
अॅन्कोरीन
-
अॅनोनीन
-
अॅसिटोजेनी
यामुळे अनेक पिकांवरील किड नियंत्रण प्रभावी होते.
सीताफळ पानांचा अर्क किंवा बियांचा अर्क सेंद्रिय शेतीमध्ये मोठ्या प्रमाणावर वापरला जातो.
-
अॅन्कोरीन
-
अॅनोनीन
-
अॅसिटोजेनी
यामुळे अनेक पिकांवरील किड नियंत्रण प्रभावी होते.
सीताफळ पानांचा अर्क किंवा बियांचा अर्क सेंद्रिय शेतीमध्ये मोठ्या प्रमाणावर वापरला जातो.
दशपर्णी अर्क — सीताफळाचा वापर
दश विविध झाडांच्या पाल्यापासून तयार होणाऱ्या या अर्कात सीताफळाच्या पानांना महत्वाचे स्थान आहे.तो एक प्रभावी सेंद्रिय कीटकनाशक आहे.
निष्कर्ष: सीताफळ — शेतीपासून उद्योगापर्यंत!
सीताफळ हे फळ झाडापासून ते प्रक्रियायुक्त उत्पादनांपर्यंत प्रचंड व्यावसायिक क्षमता असलेले फळ आहे.लागवड सोपी, मागणी स्थिर आणि प्रक्रिया उद्योगात मोठ्या प्रमाणात रोजगार व नफा मिळू शकतो.
सीताफळापासून पल्प, टॉफी, शेक, आईस्क्रीम, बासुंदी आणि कीटकनाशकापर्यंत — सर्वच क्षेत्रात संधीच संधी.
सीताफळापासून पल्प, टॉफी, शेक, आईस्क्रीम, बासुंदी आणि कीटकनाशकापर्यंत — सर्वच क्षेत्रात संधीच संधी.
© दीपक केदू अहिरे
नाशिक
deepakahire1973@gmail.com
www.ahiredeepak.blogspot.com
कोणत्याही टिप्पण्या नाहीत:
टिप्पणी पोस्ट करा