सेंद्रिय आणि जैविक तणनाशके : तण नियंत्रणासाठी सुरक्षित आणि पर्यावरणपूरक उपाय
Organic & Biological Herbicides: Safe and Eco-Friendly Weed Management
📌 परिचय
रासायनिक तणनाशके विषारी तसेच जमिनीत दीर्घकाळ टिकणारी असल्यामुळे पुढील हंगामातील पिकांना धोका निर्माण होतो. सेंद्रिय शेतीमध्ये रासायनिक तणनाशके वापरता येत नाहीत. त्यामुळे तण नियंत्रणासाठी सेंद्रिय (Organic) आणि जैविक (Biological) तणनाशके अधिक सुरक्षित, स्वस्त आणि पर्यावरणपूरक ठरतात.
या ब्लॉगमध्ये आपण तण नियंत्रणासाठी वापरल्या जाणाऱ्या नैसर्गिक, घरगुती आणि जैविक तणनाशकांची सविस्तर माहिती पाहणार आहोत.
🌱 सेंद्रिय तणनाशके (Organic Herbicides)
1️⃣ उकळते पाणी (Boiling Water)
 |
| सेंद्रिय तणनाशक: उकळते पाणी |
उकळत्या पाण्याचा वापर तणांचा नायनाट करण्यासाठी सर्वात स्वस्त आणि बिनविषारी उपाय आहे.
✔ कसा उपयोग करावा?
-
वाफ्यात बी पेरण्यापूर्वी उकळते पाणी वाफ्याच्या पृष्ठभागावर ओतावे.
-
त्यामुळे तणांचे बी, अंकुर व रोगकारक सूक्ष्मजंतू नष्ट होतात.
-
कांदा, मिरची, नर्सरी वाफ्यांसाठी प्रभावी.
✔ इतर उपयोग
भिंतीवर उगवलेले वड-पिंपळाचे तण उकळते पाणी ओतल्याने करपून मरतात.
2️⃣ मीठ (Salt as Herbicide)
घरोघरी वापरले जाणारे मीठ तणांवर अत्यंत प्रभावी.
✔ कसा वापरावा?
-
एक भाग मीठ + दोन भाग पाणी → तणांवर फवारणी
-
मीठ थेट पानांवर टाकल्यास तण वाळते
-
4.5 लिटर व्हिनेगर + 1¼ कप मीठ → 2–3 दिवसात तण नष्ट
⚠ सूचना : पिकांच्या पानावर पडल्यास पिकही करपते.
3️⃣ लिंबाचा रस (Lemon Juice)
सायट्रिक अॅसिडमुळे रुंद पानांची तणे मरतात.
✔ मिश्रण
-
1 लिटर व्हिनेगर + 120 ml लिंबाचा रस
-
पाणी न मिसळता तणांवर फवारणी
-
कागदी लिंबाच्या वाया जाणाऱ्या फळांचा उपयोग उत्तम
4️⃣ व्हिनेगर (Vinegar / Acetic Acid)
असेटीक अॅसिड तणांची पेशी करपवते.
✔ कसा वापरावा?
-
5% असेटीक अॅसिड असलेला व्हिनेगर वापरावा
-
कोरड्या हवामानात दुपारी फवारणी केल्यास उत्तम
-
2 भाग गरम पाणी + 1 भाग व्हिनेगर → लहान तणांसाठी उत्तम
5️⃣ डिटर्जंट (Liquid Soap)
डिटर्जंटमुळे तणांची पाने कोरडी होऊन करपतात.
✔ मिश्रण
-
1 भाग द्रव डिटर्जंट + 10 भाग पाणी
-
रुंद पानांच्या तणांवर प्रभावी
6️⃣ गोमूत्र (Fresh Cow Urine)
ताजे गोमूत्र पाण्यात न मिसळता तणांवर फवारणी केल्यास तण करपून मरते.
7️⃣ मक्याचे पीठ (Corn Flour / Corn Gluten)
मक्याच्या पिठातील ग्लूटेनमुळे तणांच्या मुळांची वाढ थांबते.
✔ उपयोग
घराच्या अंगणातील फरशीतील फटींमध्ये वाढणाऱ्या तणांसाठी उत्तम.
8️⃣ मिश्रण तणनाशक (Organic Herbicide Mix)
१.१ लिटर व्हिनेगर + पाव कप मीठ + २ चमचे डिटर्जंट
याचे मिश्रण तणांवर फवारल्यास जलद परिणाम मिळतो.
⚠ घ्यावयाची काळजी (Precautions)
-
ही तणनाशके पिकांवर पडल्यास पिकांना नुकसान होऊ शकते
-
पिके शेतात नसताना फवारणी करणे उत्तम
-
पावसाचा अंदाज नसेल तेव्हा फवारणी करावी
-
जमिनीत जास्त प्रमाणात गेल्यास आसपासच्या पिकांच्या मुळांना धोका
🧬 जैविक तणनाशके (Biological Herbicides)
1️⃣ किडींमार्फत तण नियंत्रण (Insect-Based Control)
✔ गाजर गवत (Parthenium) → मेक्सिकन भुंगा
-
एक अळी 10–15 हजार गाजरगवताच्या पानांचे सेवन करते
-
वाढ खुंटते आणि बीजोत्पादन थांबते
✔ नागफण (Prickly Pear) → कोचीनील कीटक
-
कोचीनील कीटक सोडल्याने नागफण पूर्णपणे नष्ट
-
पिकांना कोणताही धोका नाही
2️⃣ बुरशीद्वारे तण नियंत्रण (Fungal Control)
✔ गाजर गवत → Puccinia abrupta (तांबेरा रोग)
४२–८५% तण नष्ट
✔ बथुआ इ. तण → Phomopsis
प्रभावी नियंत्रण
✔ दुधी तण → Phytophthora palmivora
संत्रा बागांत वापरले जाते
3️⃣ इतर जैविक उपाय
✔ खार (Three-striped squirrel)
-
गाजर गवताच्या परागावर उपजीविका
-
बीजोत्पादन रोखते
✔ Cassia sericea (कसिया सेरीसी) झाड
-
मुळांमधून निघणाऱ्या घटकांमुळे गाजर गवत उगवत नाही
🌾 निष्कर्ष
सेंद्रिय आणि जैविक तणनाशके हे पर्यावरणपूरक, सुरक्षित आणि किफायतशीर उपाय आहेत. रासायनिक तणनाशकांच्या तुलनेत ही पद्धत जमिनीचा सुपीकपणा राखते आणि पिकांच्या गुणवत्तेत वाढ करते.
सेंद्रिय शेतीत ही तणनाशके वापरणे म्हणजे विषमुक्त, टिकाऊ शेतीकडे वाटचाल!
© दीपक केदू अहिरे
नाशिक
deepakahire1973@gmail.com
www.ahiredeepak.blogspot.com
No comments:
Post a Comment