रानवांगीची लागवड ते उत्पादन 
Cultivation to production of wild brinjal

        रानवांगी ही वनस्पती औषधांमध्ये वापरतात म्हणून महत्त्वाची आहे. या वनस्पतीची लागवड हळूहळू महाराष्ट्रात व भारतात निरनिराळ्या राज्यात सुरू झाली आहे. ही वनस्पती "स्टेरॉईड" समृद्ध आहे. 

वनस्पतीचा परिचय :  

• रानवांगी ही सोलेनेसी या कुळातील असून सोलासोडीन स्टेरॉईडने समृद्ध असणारी महत्त्वाची वनस्पती आहे.

• याचे शास्त्रीय नाव सोलेनम खाखियानम आहे. 

• या पिकामध्ये शंभर प्रजाती आहेत. यामधील काही प्रजातीमध्ये ग्लायकोअल्कालाईड व सोलेसोडीन ही द्रव्ये आढळतात.      

• रानवांगी ही झुडुपवर्गीय वनस्पती ०.७५ ते १.५० मीटर उंच वाढते.

• हिची पाने नेहमीच्या वांग्याच्या पानांसारखीच असतात. पानांच्या बगलेत पांढऱ्या रंगाच्या फुलांचे गुच्छ येतात. 

• पुनर्लागवडीनंतर साधारणतः ५५ ते ६५ दिवसांनी फुले येतात. 

• फळे २ ते २.५ सें.मी. व्यासाची गोलाकार असतात. त्यांचा रंग हिरवट असतो व त्यावर पांढरे ठिपके असतात. 

• फळे पिकल्यावर गर्द पिवळी होतात. फळे फोडल्यावर त्यातून चिकट बी निघते. 

औषधी गुणधर्म व उपयोग : 

• या वनस्पतीमध्ये स्टिराइड जातीचे मूलद्रव्य असते. 

• त्यापासून डी.पी.ए. नावाचे मूलभूत औषधी रसायन मिळते. त्यापासून कुटुंबनियोजनाची औषधे बनतात. 

हवामान : 

• समशीतोष्ण व उष्ण हवामानात हे पीक चांगले उत्पन्न देते. 

• २० ते ३५ अंश से. या हवामानात हे पीक चांगले येते. 

जमीन : 

• मध्यम ते भारी काळी जमीन तसेच पाण्याचा निचरा होणारी जमीन या पिकास मानवते. व पीक चांगले येते. 

रोपे तयार करणे : 

• साधारणत: एप्रिल व मे महिन्यात  रोपासाठी बी गादीवाफ्यावर ओळीत टाकावे 

• दोन महिन्यात रोपे लागवडीसाठी तयार होतात. 

• त्याची निगा इतर पिकाच्या रोपाप्रमाणे करावी.  त्याचप्रमाणे रासायनिक खत घालून रोपे तयार करावीत. 

लागवड : 

• एक ते दोन पाऊस झाल्यावर नांगरट करावी. 

• एक ते दोन कुळवाच्या पाळ्या द्याव्यात. 

• हेक्टरी दहा ते वीस बैलगाड्या शेणखत घालावे. व लागवड सरीवरंब्यावर ७५ ते ९० × ४५ ते ६० सें.मी. अंतरावर करावी व लगेच पाणी द्यावे. 

खते

• लागवडीच्या वेळी ५०:५०:५० किलो नत्र, स्फुरद व पालाश द्यावे 

• लागवडीनंतर महिन्याने पीक फुलोऱ्यात असताना ६० किलो नत्राचा दुसरा हप्ता द्यावा.

• लागवडीनंतर ८ ते १२ दिवसाचे अंतराने पाणी द्यावे. 

• दोन खुरपण्या एक महिन्यानंतर पहिली व दोन महिन्यानंतर दुसरी खुरपणी करावी. 

रोग व कीड : 

• या पिकावर रोग व किडीचा प्रादुर्भाव मोठ्या प्रमाणात दिसून येत नाही परंतु भुरी, मर रोग, मावा, पाने खाणारी अळी केव्हा केव्हा दिसून येतात. 

• मर हा रोग बुरशीपासून होतो. बियास ट्रायकोडर्माची बीजप्रक्रिया करावी. 

• तसेच रोपवाटिकेत कॉपर ऑक्सिक्लोराईड २ ग्रॅम १ लिटर पाणी या प्रमाणात झारीने टाकावे.

• मावा व किडी खाणारी अळीच्या नियंत्रणासाठी नुवाक्रोन १० मिली. १० लिटर पाण्यात मिसळून फवारणी करावी.

पिकाची काढणी : 

• फळांचा रंग पिवळा होताच तोडणी करावी. पहिली तोडणी १८० दिवसांनी व दुसरी तोडणी त्यानंतर २ महिन्यांनी करावी. 

• फळे खळ्यात पातळ थर् देऊन वाळवावीत. म्हणजे त्यास बुरशी लागणार नाही व फळे काळी पडणार नाहीत. 

उत्पादन : 

• वाळलेल्या फळांचे उत्पादन प्रति हेक्टरी ६० ते ७० क्विंटल येथे. साधारणत: भाव ८०० ते १००० रु. प्रति क्विंटल मिळतो. 

• हेक्टरी उत्पन्न ५० ते ६० हजार मिळते. लागवडीचा खर्च १५,००० होतो तर नफा ४० ते ५० हजारपर्यंत मिळतो.

© दीपक केदू अहिरे, नाशिक

deepakahire1973@gmail.com

www.DigitalKrushiyog.com