बायोफ्लॉक पद्धतीने मत्स्यपालन – आधुनिक, किफायतशीर आणि फायदेशीर तंत्रज्ञानAquaculture by Biofloc Method
नाशिक येथील महाराष्ट्र बायोफ्लॉक फिश फार्मिंगचे संचालक श्री. सागर राऊत आणि जयश्री राऊत यांनी मत्स्यपालन क्षेत्रात बायोफ्लॉक तंत्रज्ञान लोकप्रिय केले आहे. प्रत्यक्ष प्रशिक्षण, मार्गदर्शन आणि आवश्यक मटेरियलचे होलसेल पुरवठादार म्हणून त्यांची ओळख संपूर्ण महाराष्ट्रात आहे.
सागर राऊत हे आयटी इंजिनिअर आणि MBA असून त्यांनी मल्टीनॅशनल कंपनीत 10 वर्षे नोकरी केल्यानंतर शेतीपूरक व्यवसाय म्हणून मत्स्यपालन सुरू केले. आज त्यांच्या प्रशिक्षणातून अनेक शेतकरी रोजगाराचे नवे दार उघडत आहेत.
⭐ पारंपारिक मत्स्यशेती vs बायोफ्लॉक पद्धत
पारंपारिक पद्धतीत:
-
जमिनीवर मोठे तळे खोदणे
-
वारंवार पाणी बदलणे
-
ऑक्सीजनची कमतरता
-
कमी मत्स्यबीज व कमी उत्पादन
बायोफ्लॉक पद्धतीत:
-
कमी जागेत उत्पादन
-
कमी पाण्याचा वापर
-
ऑटो बायोफ्लॉक फ्लॉकद्वारे खाद्य निर्मिती
-
जास्त घनतेत मासे वाढवण्याची क्षमता
-
जलद वाढ आणि जास्त नफा
जमिनीवर मोठे तळे खोदणे
वारंवार पाणी बदलणे
ऑक्सीजनची कमतरता
कमी मत्स्यबीज व कमी उत्पादन
कमी जागेत उत्पादन
कमी पाण्याचा वापर
ऑटो बायोफ्लॉक फ्लॉकद्वारे खाद्य निर्मिती
जास्त घनतेत मासे वाढवण्याची क्षमता
जलद वाढ आणि जास्त नफा
⭐ बायोफ्लॉक तंत्रज्ञान कसे कार्य करते?
बायोफ्लॉक म्हणजे पाण्यात लाभदायक बॅक्टेरियांच्या मदतीने तयार झालेले “प्रोटीनयुक्त खाद्य”.या प्रणालीमध्ये:
-
गोल आकाराच्या स्टील जाळी/टँक वापरतात
-
PVC कोटेड ताडपत्री टाकून पाण्याची टाकी तयार होते
-
पाण्यात प्रोबायोटिक्स, नायट्रिफायिंग बॅक्टेरिया मिसळून “बॅक्टेरियाचे पाणी” तयार केले जाते
-
माशांची विष्ठा → प्रोटीनमध्ये रूपांतर → खाद्य तयार
-
मासे तेच खाद्य खातात → वाढ जलद होते
गोल आकाराच्या स्टील जाळी/टँक वापरतात
PVC कोटेड ताडपत्री टाकून पाण्याची टाकी तयार होते
पाण्यात प्रोबायोटिक्स, नायट्रिफायिंग बॅक्टेरिया मिसळून “बॅक्टेरियाचे पाणी” तयार केले जाते
माशांची विष्ठा → प्रोटीनमध्ये रूपांतर → खाद्य तयार
मासे तेच खाद्य खातात → वाढ जलद होते
⭐ बायोफ्लॉक तंत्रज्ञानाचे प्रमुख फायदे
-
कमी जागेत जास्त उत्पादन
-
कमी कालावधीत अधिक वाढ
-
कमी खाद्य खर्च (FCR कमी)
-
रोगांचे प्रमाण कमी
-
वर्षातून 2 वेळा उत्पादन
-
अत्यंत किफायतशीर आणि नफ्यातील व्यवसाय
-
पर्यावरणास अनुकूल पद्धत
-
अल्पभूधारक शेतकऱ्यांसाठी उत्तम पर्याय
कमी जागेत जास्त उत्पादन
कमी कालावधीत अधिक वाढ
कमी खाद्य खर्च (FCR कमी)
रोगांचे प्रमाण कमी
वर्षातून 2 वेळा उत्पादन
अत्यंत किफायतशीर आणि नफ्यातील व्यवसाय
पर्यावरणास अनुकूल पद्धत
अल्पभूधारक शेतकऱ्यांसाठी उत्तम पर्याय
⭐ FCR (Food Conversion Ratio) मध्ये मोठी बचत
-
पारंपारिक पद्धत → 1 किलो मास्यासाठी 1200–1300 ग्रॅम खाद्य
-
बायोफ्लॉक → 1 किलो मास्यासाठी 800–900 ग्रॅम खाद्य
यामुळे सुमारे 30% खाद्य बचत होते आणि उत्पादन खर्च कमी होतो.
पारंपारिक पद्धत → 1 किलो मास्यासाठी 1200–1300 ग्रॅम खाद्य
बायोफ्लॉक → 1 किलो मास्यासाठी 800–900 ग्रॅम खाद्य
⭐ बायोफ्लॉकमध्ये वाढवता येणाऱ्या माशांच्या प्रजाती
-
तिलापीया
-
शिंगी
-
व्हिएतनाम कोई
-
रुपचंदा
-
कॉमन कॉर्प
-
पंगास
-
मरळ
-
पाबदा
200 ग्रॅम ते 1 किलो वजनापर्यंतचे मासे होलसेल व रिटेलमध्ये चांगल्या भावात विकले जातात.
तिलापीया
शिंगी
व्हिएतनाम कोई
रुपचंदा
कॉमन कॉर्प
पंगास
मरळ
पाबदा
⭐ किती खर्च येतो?
बायोफ्लॉक पद्धतीची सुरुवात करता येते:
-
₹50,000 पासून
-
2–3 गुंठे जागा पुरेशी
-
सुरुवात: 10,000 लिटरच्या 2 टाक्या
-
कमी पाण्यात आणि कमी विजेच्या वापरात व्यवसाय सुरू करता येतो
₹50,000 पासून
2–3 गुंठे जागा पुरेशी
सुरुवात: 10,000 लिटरच्या 2 टाक्या
कमी पाण्यात आणि कमी विजेच्या वापरात व्यवसाय सुरू करता येतो
⭐ प्रधानमंत्री मत्स्य संपदा योजना – अनुदान
श्री. राऊत यांच्या माहितीनुसार:
-
7 टँक → ₹4.50 लाख अनुदान
-
25 टँक → ₹15 लाख अनुदान
-
50 टँक → ₹30 लाख अनुदान
-
भूजलाशयी बायोफ्लॉक पौंड → ₹16 लाख अनुदान
60% पर्यंत सबसिडी उपलब्ध.
त्यांच्या कंपनीत सेटअप, साहित्य व प्रोजेक्ट मार्गदर्शन मोफत दिले जाते.
7 टँक → ₹4.50 लाख अनुदान
25 टँक → ₹15 लाख अनुदान
50 टँक → ₹30 लाख अनुदान
भूजलाशयी बायोफ्लॉक पौंड → ₹16 लाख अनुदान
⭐ बायोफ्लॉक व्यवसायात यशस्वी होण्यासाठी टिप्स
-
योग्य प्रशिक्षण घ्या
-
सातत्य आणि शिस्त ठेवा
-
ऑक्सिजन व पाण्याचे मापदंड नीट सांभाळा
-
माशांचे आरोग्य नियमित पाहणी
-
मार्केटिंगमध्ये जिवंत मासे विक्रीला प्राधान्य
अनेक शेतकऱ्यांनी श्री. राऊत यांचे प्रशिक्षण घेतल्यानंतर यशस्वी व्यवसाय उभा केला आहे.
योग्य प्रशिक्षण घ्या
सातत्य आणि शिस्त ठेवा
ऑक्सिजन व पाण्याचे मापदंड नीट सांभाळा
माशांचे आरोग्य नियमित पाहणी
मार्केटिंगमध्ये जिवंत मासे विक्रीला प्राधान्य
© दीपक केदू अहिरे
नाशिक
deepakahire1973@gmail.com
www.ahiredeepak.blogspot.com
No comments:
Post a Comment